Verslaafd aan de verslaafde

Hoe co-dependency het leven van omstanders verwoest

Door: Arjan van Dijk

Daar stond hij weer voor de deur, zwetend met halfgescheurde en stinkende kleren. “Ze hebben me geslagen en ik heb het koud, kun je me alsjeblieft geld lenen voor een warme jas?”, zei hij. “Het is echt de laatste keer, je krijgt het terug….ik zweer het”, demonstratief spuugde hij tussen zijn in v-teken gespreide vingers door in het plantenperk. Annelies pakte haar portemonnee, ze kon het niet aanzien dat haar broer verkleumde en straks nog zou sterven aan deze verschrikkelijke verslaving. Zelf heeft ze intussen schulden, ze slaapt slecht en ze lijdt aan hartkloppingen. “Hier heb je het”, zei ze en gaf het geld. “Besteed je het alsjeblieft echt aan een jas? “

Co-dependency

Duizenden naasten van een verslaafde leven in angst en afhankelijkheid. Hoe begrijpelijk de reactie van mensen als Annelies ook is, het creëert een probleem. Namelijk het in stand houden van de verslaving. Haar broer weet dat er altijd weer geld en hulp is en zal zijn gedrag nu niet snel hoeven te veranderen. Door haar hulp bereikt hij nooit volledig de bodem van de put. En juist die “rock bottom”, is vaak nodig om de motivatie te vinden om af te kicken. Zij faciliteert zonder het zelf te weten en te willen zijn desastreuze levensstijl. En erger nog: ze gaat zelf mee de vernieling in. Angst, zorgen, spanningsklachten en schulden zijn slechts enkele van de vele gevolgen voor naasten van verslaafden.

Soort verslaving

Melody Beattie, degene die voor het eerst co-dependency heeft beschreven in haar boek ‘Codependent no more’, geeft de volgende definitie: “Codependency betekent letterlijk medeafhankelijkheid. Met een mede-afhankelijke wordt iemand bedoeld die zich door het gedrag van een ander zo laat beïnvloeden, dat hij/zij beheerst wordt door het verlangen om het gedrag van die ander in de hand te houden. Medeafhankelijkheid wordt beschouwd als een vorm van verslaving.”

De co-dependent is psychisch, emotioneel en gedragsmatig gericht op de ander. Hierdoor is hij het contact met zichzelf verloren. De persoonlijkheid van de co-dependent is hierdoor in de knel gekomen, hij is verleerd zichzelf te zijn en voor zichzelf te zorgen (1).

Co-dependancy herkennen

Je kunt co-dependancy herkennen aan de volgende tekenen:

1. geld lenen aan de verslaafde
2. het probleem van mede-afhankelijkheid ontkennen
3. conflicten vermijden
4. zich verantwoordelijk voelen voor de verslaafde
5. het in gezelschap opnemen voor de verslaafde en zijn wangedrag rechtpraten
6. “ja” zeggen tegen de verzoeken van de verslaafde en eigenlijk “nee” bedoelen
7. zorgen voor de verslaafde als het aankomt op de fysieke en praktische gevolgen van de verslaving
8. eigen behoeften en leven ondergeschikt maken aan de zorg voor de verslaafde
9. ongezonde leefpatronen ontwikkelen of zelf middelen gebruiken om de negatieve en emoties te onderdrukken of ontvluchten
10. geobsedeerd zijn met het organiseren van hulp voor de verslaafde, zonder dat deze zelf actief meewerkt

Destructieve relatie

Het drama van de co-dependency is dat de naaste vanuit goede intentie in de problemen terecht komt en ziek of verslaafd kan raken. Het junk-syndroom (liegen, intimideren, stelen, manipuleren) van de verslaafde is vaak de aanleiding voor de co-dependant om over de eigen grenzen te gaan. De grenzen worden steeds verder opgerekt. Er ontstaat een destructief relatiepatroon van afhankelijkheid, verwijten, grenzen aangeven en weer toegeven.

Uiteindelijk raakt de co-dependent zichzelf kwijt en raakt verslaafd aan de verslaafde: het zorgen maken om en zorgen voor de verslaafde wordt een groot deel van de eigen levensinvulling.

Hoe doorbreek je co-dependancy ?

Mensen die co-dependant zijn hebben zorg en aandacht nodig. Vaak zoeken ze vooral hulp voor hun naaste, de verslaafde. Maar, hun eigen hulpvraag ervaren ze niet of onderdrukken ze.  Ze zien niet in dat hun gedrag de verslaving ook faciliteert.

Er is dus educatie nodig en gesprek. Een goede coach of begeleider verlegt het gesprek van de zorgen om de verslaafde naar de naaste zelf. Ontdekken welke effecten het zorgen voor de verslaafde heeft op het eigen leven en hoezeer dit de verslaving in stand houdt is een broodnodig en zeer pijnlijk proces.

Zelfzorg

Wat naasten van verslaafden nodig hebben is zichzelf weer in het centrum van hun eigen liefde en aandacht plaatsen. Dat betekent dat een goede zelfzorg weer mag worden aangeleerd en eigen wensen en grenzen mogen worden verkend. Het eigen leven en de eigen zingeving hebben letterlijk adem en ruimte nodig.

De relatie met de verslaafde zal hierdoor onvermijdelijk worden geherdefinieerd. Vanuit een gezonde eigen identiteit kan de naaste grenzen aangeven, nee-zeggen en het eigenaarschap van de verslaving bij de verslaafde laten. Dit zal de relatie veranderen. De naaste zal moeten toezien hoe de verslaafde daardoor meer dan ooit wordt overgelaten aan de gevolgen van het eigen gedrag. Leren dit te verdragen, wetende dat dit nodig is voor herstel, is pijnlijk en kan vaak niet alleen worden doorlopen. Sociale steun voor de naaste is essentieel.

Hoe het verhaal verder kan gaan…

“De deurbel ging weer, het was 2 uur ‘s nachts. Annelies schrok wakker, zoals zo vaak. Haar hart bonsde in haar keel. Ze trok wat aan en ging naar de deur. Daar stond hij weer, dronken, schreeuwend en in paniek. Hij was gevallen, bloed zat aan zijn handen en voorhoofd. “Je moet me helpen”, zei hij huilend. “Ik bloed en alleen jij kunt me helpen. Ik heb niemand verder…”. Annelies voelde zich even verward en schuldig, maar herpakte zichzelf: “Ik ben geen dokter en ik kan je niet meer helpen”, zei ze met alle moed die ze in zich kon verzamelen. “We gaan eraan kapot. Je hebt professionele hulp nodig, iets anders helpt niet”. Haar broer werd woedend, zei dat hij diep teleurgesteld was in haar als zus en schreeuwde dat je zo niet met familie omgaat. Hij kwam nu dreigend op haar af. Ze sloot snel de deur en riep door de brievenbus: “Ik bel een ambulance, je kunt op ze wachten bij de schuur”. Ze draaide zich om en liep weg van de deur. “Het is de enige weg”: zei ze tegen zichzelf. “De enige…. ook voor hem”.

(1) Kempler Instituut – https://www.kempler-instituut.nl/artikelen/codependency/